CO TO JEST CHEMOTYP?

Co to takiego chemotyp? 

Jest to forma klasyfikacji chemicznej, biologicznej i botanicznej ze względu na dominującą cząsteczkę chemiczna występującą w olejku eterycznym. Klasyfikacja ta zależy od czynników bezpośrednio związanych z warunkami życia roślin, krajem z którego pochodzi, klimatem, glebą, ekspozycją roślin na światło, czynnikami fitosocjologicznymi oraz okres upraw, które mogą wpływać na podstawowy skład olejku eterycznego.

Często nazwa rośliny pochodzi od tej cząsteczki chemicznej, która dominuje w jej składzie i tak np mięta bo zawiera mentol, który nadaje jej charakterystyczny miętowy zapach, geranium bo zawiera geraniol. Geranium nazywamy tez potocznie cytrynką, a to przez jej lekko cytrynowy zapach który nadaje jej citronellol. Idźmy dalej, werbena bo zawiera werbenol, bergamota bo zawiera bergapten, ale tez limonen jak większość cytrusów o limonkowym zapachu. Kamfora bo zawiera kamfen, wanilia bo zawiera waniline. Wszyscy wiemy jak pachnie mięta więc kupując olejek eukaliptusowy zawierający dużą ilość mentolu łatwo się domyślimy, że będzie miał on zapach przypominający miętę. Podobnie olejek zawierający waniline, będzie miał słodki zapach wanilii.
Jeżeli wiemy, że mięta ma właściwości chłodzące, przeciwbólowe i pozytywnie wpływa na nasze drogi oddechowe dzięki zawartości mentolu i mentonu, to podobne właściwości będzie posiadał eukaliptus mentolowy, jednak nie możemy zapomnieć, ze zawiera on też inne składniki, które mogą wzmocnić oczekiwane działanie lub nas uczulić.

Przykłady chemotypów

Tymianek (Thymus vulgaris)

•  thymus vulgaris (tymolowy)- olejek ten zawiera głównie tymol, który posiada właściwości chroniące przed wirusami i infekcjami, stymulujące układ odpornościowy. Przydatny w stanach wyczerpania fizycznego i psychicznego. Pobudza układ nerwowy i działa tonizująco na organizm. Przyjmowany w bardzo dużych dawkach może spowodować nudności, białkomocz a nawet śmierć
•  thymus vulgaris (tuyanolowy)- olejek ten zawiera w większości thuyanol występujący głównie w tuji, posiadający właściwości silnie bakteriobójcze i antywirusowe. Przydatny w stanach zapalnych ucha, nosa i gardła, w problemach ginekologicznych i urologicznych. Jest rzadziej spotykany i produkuje się go w mniejszych ilościach.
•  thymus vulgaris (karwakrolowy) olejek ten zawiera głównie karwakrol o działaniu antyseptycznym, stosowany zwłaszcza po ukąszeniu przez owady, wspomaga trawienie i proces przyswajania składników pokarmowych, leczy problemy jamy ustnej, gardła, chroni krtań i migdałki.
•  thymus vulgaris (geraniolowy) -olejek ten zawiera głównie geraniol o właściwościach antybakteryjnych, przeciwgrzybicznych i antywirusowych. Wpływa pozytywnie na układ nerwowy, wspomaga prace serca oraz stosowany w problemach ginekologicznych. Jego kwiatowy zapach przypominać nam będzie różę lub geranium, dlatego można go stosować w kremach zamiast geranium czy róży.

•  thymus vulgaris (linalolowy) - olejek ten zawiera dużą ilość linalolu o właściwościach antybakteryjnych, przeciwgrzybicznych, antywirusowych i oczyszczających organizm z pasożytów. Stosowany w problemach skóry oraz stanach zapalnych ucha i gardła. Przyjemny i delikatny zapach przypominający lawendę. Kiedy postawimy go obok lawendy i olejku tymiankowego tymolowego, sugerując się jedynie zapachem jesteśmy skłonni zakwalifikować go do tej samej rodziny roślin co lawendę, podczas gdy tymolowy, będzie przypominał oregano. Olejek tymianek linalolowy jest jednym z droższych olejków, dlatego w zastępstwie możemy wykorzystać tańsze zamienniki jak olejek lawendowy czy bazyliowy.
•  thymus vulgaris (terpineolowy) - olejek ten zawiera głównie terpineol o właściwościach hemolitycznych, przyjemny zapach (α-terpineol ma zapach bzu)
•  thymus vulgaris (cyneolowy) - olejek ten zawiera dużą ilość cyneolu zapachu zbliżonym do kamfory. Występuje w olejkach eterycznych piołunu, eukaliptusa i rozmarynu.  Stosowany najczęściej przy zapaleniu oskrzeli, zatokach, chorobach pluc i problemach z oddychaniem. Znany głownie w Hiszpani.
•  thymus vulgaris (paracymen) - olejek ten zawiera paracymen zalecany jako lek przeciwbólowy na reumatyzm i chorobie zwyrodnieniowej stawów.

Rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis)

•  rozmaryn lekarski (kamforowy) olejek ten zawiera głównie kamfen występujący również w kamforze,  która rozluźnia napięte mięśnie, zwłaszcza w przypadku skurczu i przykurczu. Działa przeciwzapalnie, tonik na ciało i serce. Posiada również właściwości drenujące, stosowany również na stanach zapalne wątroby i woreczka żółciowego.
•  rozmaryn lekarski (1,8 cyneol) - olejek ten zawiera głównie 1,8 cyneol stosowany przy przeziębieniach, chorobach płuc. Działa antyseptycznie, wspomaga intelekt, w przypadku zmęczenia poprawia koncentrację i pamięć. Stosowany w problemach z oddychaniem i zatkanym nosem. Zapobiega wypadaniu włosów.
•  rozmaryn lekarski verbenowy - olejek ten zawiera większości verbenon o  właściwościach bakteriobójczych, wykrztuśnych, stosowany również na stany zapalnych wątroby i woreczka żółciowego. Zapobiega gromadzeniu się wody w organizmie, stosowany w chorobach endokrynologicznych. Dodatkowo ma zastosowanie w leczeniu egzemy, trądziku, pęknięć skóry i trudno gojących się ran.

 Skład olejów jest bardzo różny a właściwości bardzo odmienne, zróżnicowane, a nawet przeciwstawne.

Jakie chemotypy możemy jeszcze spotkać?

•  Cyneol – rośliny zawierające cyneol maja działanie wykrztuśne, występuje np. w eukaliptusie
•  Cytral – występuje w cytrynie, melisie nadając im delikatny, przyjemny cytrusowy zapach.
•  Eugenol –jest związkiem aromatycznym występującym głównie w goździkach, ale również cynamonie i liściach laurowych. Jest bardzo często stosowany w syntezie waniliny, głównego składnika naturalnego wanilii. Eugenol posiada właściwości antyseptyczne i przeciwbólowe, jest stosowany w stomatologii do produkcji pasty chroniącej dziąsła, oraz płynu do płukania jamy ustnej. Można go również znaleźć w maściach stosowanych w chorobach dróg oddechowych, przy przeziębieniu oraz zapaleniu oskrzeli.
•  Geraniol – alcohol monoterpenowy zapachem przypominający różę. Występuje w wielu owocach, warzywach i roślinach, takich jak geranium, trawa cytrynowa, lilia, lawenda. Jego kwiatowy zapach jest szczególnie ceniony w przemyśle perfumeryjnym, kosmetycznym oraz spożywczym jako aromat spożywczy. Skutecznie odstrasza komary oraz inne owady, muchy, kleszcze.
Jest głównym składnikiem olejku z drzewa herbacianego, gałki muszkatołowej, palmarosy. Znaleźć go można w preparatach  do leczenia chorób dróg oddechowych, oskrzeli oraz chorób laryngologicznych, np. stanach zapalnych ucha.
•  Kamfen- z rodziny węglowodorów monoterpenowych, obecny w wielu roślinach, takich jak sosna, rozmaryn, szałwia, lawenda, kamfora. Występuje pod postacią woskowatej substancji stałej wydzielającej woń sosny. Kamfen stosuje się do wytwarzania perfum, ale także jako ulepszacz smaku w przemyśle spożywczym.
•  Karwakrol – Jest izomerem tymolu, który znajduje się np. w tymianku i posiada takie same właściwości. Ma zapach lekko pikantny i ciepły, podobny do oregano. Można go znaleźć w estragonie, tymianku, macierzance, kminku, oregano oraz bazylii zwanej tez egzotyczna. Karwakrol hamuje wzrost niektórych szczepów bakterii a jego niska toksyczność i przyjemny smak oraz aromat sprawiły, ze jest stosowany jako dodatek do żywności. Ma zastosowanie w farmacji, gdyż posiada  właściwości przeciwbólowe, napotne, żółciopędne. Olejki z dużą zawartością karwakrolu należą do moich ulubionych, gdyż w bardzo szybko zwalczają wzdęcia, bóle brzucha również miesiączkowe. Zwiększa odporność organizmu w okresie przeziębień i zachorowań na grypę. Stosowane przy odrobaczaniu, u osób z problemem wypróżnianiu się oraz kiedy mamy ropiejące, trudne rany.

•  Karwon – Organiczny związek chemiczny z grupy terpenów. Może występować w dwóch postaciach mających identyczne właściwości chemiczne i fizyczne różniące się tylko skręcalnością (karwon lewo i prawoskrętny) Kawon lewoskrętny występuje głównie w olejku miętowym (mięta zielona) a prawoskrętny jest składnikiem olejku kminkowego i koperkowego. Można je odnaleźć również w skórce pomarańczy. Ekstrakty np. mięty pieprzowej zawierają niewielkie ilości karwonu, najwięcej posiada go mięta zielona. To bardzo rzadki fenomen występujący w świecie związków lotnych, że związek posiadający takie same właściwości chemiczne ma dwa różne zapachy. Podobnie jest  z olejkiem limonenowym, może mięć zapach cytryny lub zapach pomarańczy.
•  Limonen – z rodziny węglowodorów monoterpenowych. Występuje głównie w owocach cytrusowych jak cytryna, pomarańcza. Limonen składa się z dwóch form izometrycznych (D- i L-limonenu). D-Limonene jest naturalnym składnikiem roślin, drzew, owoców i warzyw (zwłaszcza owoców cytrusowych). L-limonen występuje głównie w oleju sosnowym, terpentynie lub mięcie. Stosowany jako środek aromatyzujący w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym (do smaku), ale także chemicznym do produkcji środków czystości o orzeźwiającym, cytrusowym zapachu. Dodatkowo posiada właściwości antyseptyczne, przeciwwirusowe i uspokajające. Olejki zawierające limonen są fotouczulające, dlatego należy zachować ostrożność zwłaszcza latem, kiedy jest ostre słońce. 

•  Linalol – nienasycony alkohol z grupy terpenów który możemy znaleźć w wielu roślinach np. lawendzie, lipie, mięcie, tymianku. Ten delikatny zapach przypomina konwalie.
Posiada właściwości przeciwzapalne, antywirusowe, antyoksydacyjne, uspokajające i ułatwia zasypianie, jest silnym środkiem przeciwbólowym, stosowany zwłaszcza w bolach osteopatycznych, w bólach reumatycznym stawów. Olejki zawierające linalol są fotouczulające
•  Mentol – cykliczny, nasycony monoterpenowy alkohol. (l-mentol mentol lewoskrętny występujący głównie w miecie) to on powoduje, ze mięta ma miętowy zapach i właściwości chłodzące, żółciopędne i żółciotwórcze, przeciwbólowe, rozkurczające, rozszerza naczynia krwionośne, likwiduje nudności oraz katar. W dużych dawkach jest trujący, może doprowadzić do wychłodzenia organizmu a nawet śmierci.
•  Paracymen– związek aromatyczny z rodziny węglowodorów monoterpenowych występuje naturalnie w pewnych roślin, takich jak kminek , tymianek, oregano.
Paracymenu jest nierozpuszczalny w wodzie, ale rozpuszczalny w etanolu i eterze. Jego korzenny zapach wpływa bardzo relaksująco i kojąco na układ nerwowy.
•  Terpineol -jest to cząsteczka z rodziny alkoholi monoterpenowych. Występuje on pod postacią bezbarwnej cieczy o charakterystycznym zapachu kwiatowo –korzennym,  która można znaleźć w wielu roślinach, takich jak kolendra, cytryna, drzewo herbaciane, cynamonowiec kamforowy, kminek oraz lawenda spika, eukaliptus, konwalia. Hamuje rozwój bakterii, grzybów oraz wirusów dlatego olejki zawierające terpineol najczęściej wykorzystywane do leczenia grzybicy stop, jamy ustnej oraz grzybicy pochwy. Pozwala sie również zrelaksować, wyciszyć oraz ułatwia zasypianie.
•  Tujon– organiczny związek terpenowy występujący m.in w szałwii lekarskiej, piołunie, bylicy, wrotyczu, jałowcu. Nie rozpuszczalny w wodzie. Nazwa pochodzi od rośliny iglastej z rodziny cyprysowatych zwanej tuja (Żywotnik- thuja). W dużych dawkach tujon może być trujący, dlatego tez wstrzymano produkcje alkoholi w Europie oraz USA, które zawierają duże stężenie tujonu. Dotyczy to głównie absyntu i wermutu, które zawierają olejek piołunowy (wermut z niemieckiego piołun). Tylko niektóre kraje europejskie produkują alkohole typu absynt, ale nie zawierające  więcej niż 10mg/l tujonu w napoju z czego alkohol stanowi min 25% . W małych dawkach pobudza ośrodkowy układ nerwowy i tonus mięśniowy, w dużych dawkach powoduje drgawki. Z tego tez powodu, olejek eteryczny z szałwii lekarskiej (Salvia officinalis) nie sprzedawany jest w czystej postaci, ale rozcieńczony. Nie mylić z szałwią muszkatołową (Salvia sclarea), która jest o wiele łagodniejsza i sprzedawana pod postacią czystego olejku eterycznego. Preparatów zawierających tujon nie podaje się kobietom w ciąży oraz w okresie karmienia